Najnowszy wkład do bogatej już literatury związanej z Zakonem Maltańskim jest niezwykłym dziełem. Nosi angielski tytuł „A contextual chronology of the Sovereign Military Hospitaller Order of Saint John of Jerusalem of Rhodes and of Malta - the first 900 years”. Nic dziwnego; autorem jest członek Polskiego Związku Kawalerów Maltańskich, zamieszkały w Anglii Marek Stella-Sawicki. W podtytule wybił obowiązujące po dziś dzień motto Zakonu „Tuitio fidei et obsequium pauperum”, wzywające jego członków do obrony wiary i pełnienia pokornej posługi wobec biednych.
W epoce kiedy modne się stały wszelkiego rodzaju organizacje pozarządowe, warto przypomnieć, że Zakon Maltański jest najstarszą dziś na świecie organizacją charytatywną. Jednakże nie jest to organizacja pozarządowa w pełnym znaczeniu tego słowa ponieważ ma niezwykły status quasi-państwowy w prawie międzynarodowym. Nie tylko ma eksterytorialną siedzibę w Rzymie i swe oddziały w stu dwudziestu krajach ale też, zgodnie z tym specjalnym statusem prawnym, utrzymuje suwerenne stosunki dyplomatyczne, podlegające kolejnym konwencjom wiedeńskim, ze sto siedmioma państwami a także z Unią Europejską, przy której ma, podobnie jak w innych stolicach, swego akredytowanego ambasadora, ponadto też oficjalnych obserwatorów przy Organizacji Narodów Zjednoczonych w Nowym Jorku i w Genewie. Warto też wiedzieć, że Zakon liczy dziś kilkanaście tysięcy członków a ponadto zapewnił sobie współpracę ponad stu tysięcy wolontariuszy, którzy służą chorym na wszystkich kontynentach w szpitalach, klinikach czy hospicjach, względnie zapewniają pomocową obsługę imprez masowych.
W naszym polskim słownictwie członkowie Zakonu nazywają siebie Kawalerami ale na przykład po angielsku są to już „Knights”, po francusku „Chevaliers”, po niemiecku „Ritter”, czyli rycerze. W wypadku Maltańczyków ta terminologia wojskowa ma wydźwięk czysto obronny. Zakon, w przeciwieństwie na przykład do Krzyżaków czy Kawalerów Mieczowych, nie prowadził ofensywnych misji militarnych. Jego genezą był szpital dla pielgrzymów z włoskiego Amalfi, założony w Jerozolimie w połowie XI wieku. Po pierwszej Krucjacie, która miała krwawy przebieg, zakonnik zwany Bratem Gerardem, sformalizował obsługę tego szpitala w Zakon Świętego Jana i uzyskał formalne uznanie w 1113 roku w formie bulli Papieża Paschalisa II. Stąd dawna nazwa brzmiała Zakon Joannitów i można ją jeszcze za naszych czasów odnaleźć w nazwie pokrewnej organizacji niemieckiej obediencji protestanckiej, zwanej Johanniter Orden i w angielskiej instytucji St. John’s Ambulance Association.
Książka Marka Stella-Sawickiego wylicza chronologicznie tysiące szczegółów tego rodzaju, kładąc szczególny nacisk na trzy wielkie okresy w historii Zakonu: Jerozolimski, Rodyjski i Maltański. Z tego ostatniego Zakon bierze swą współczesną nazwę. Szczególnie bogato opisane są oblężenia Rodos i Malty przez Turków w XVI wieku. Mało dowiadujemy się natomiast o niezwykle osobliwej, choć właściwie marginesowej sytuacji kiedy to na samym końcu XVIII wieku Wielkim Mistrzem Zakonu był przez krótki czas prawosławny Car Rosji Paweł I, który udzielił schronienia Zakonowi po jego wypędzeniu z Malty przez Napoleona. Osobne rozdziały poświęcone są rozwojowi Zakonu w Wielkiej Brytanii i w Polsce gdzie kawalerowie zawitali już w XII wieku.
Szczególnym bogactwem tego obszernego, bo 500-stronicowego dzieła są ilustracje. Są to setki portretów, map, reprodukcji dzieł sztuki z dawnych stuleci, różnych tabeli i zestawień. Jest to wynik prawdziwie benedyktyńskiej pracy, która powinna znaleźć swoje miejsce w bibliotece podręcznej każdego miłośnika przeszłości.

Andrzej Krzeczunowicz
Warszawa, Wrzesień 2018

W latach 1989-1992 Ambasador Andrzej Krzeczunowicz był dyrektorem Biblioteki Polskiej i Muzeum Adama Mickiewicza w Paryżu. W 1992 został mianowany ambasadorem RP w Belgii i Luksemburgu oraz Stałym Przedstawicielem RP przy NATO i Unii Zachodnioeuropejskiej w randze ambasadora. Pełnił te funkcje do 1997. Był członkiem zespołu rządowego prowadzącego negocjacje w sprawie wejścia Polski do NATO. Procesowi negocjacji poświęcił książkę Krok po kroku - polska droga do NATO (wyd. 1999). Jest członkiem Związku Polskich Kawalerów Maltańskich (w latach 1997-2002 był jego II wiceprezydentem) i Związku Pisarzy Polskich na Obczyźnie (którym kieruje od 2010).