Przejdź do głównej treści

Widok zawartości stron Widok zawartości stron

Pomiń baner

Widok zawartości stron Widok zawartości stron

Widok zawartości stron Widok zawartości stron

Widok zawartości stron Widok zawartości stron

Obiekt miesiąca

Obiekt miesiąca

„Obiekt miesiąca” to cykl zapoczątkowany w Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego wraz z nowym rokiem akademickim. Co miesiąc będziemy przybliżać Państwu muzealną kolekcję, wybierając eksponat lub grupę eksponatów na co dzień nie pokazywanych szerokiej publiczności.

Pozytywka wałkowa, grzebieniowa           
Alois Willenbacher & Franz Rzebitschek, Praga  
ok. 1842 

nr inw. MUJ 7514, 3/VIII 

 

W 1979 roku Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego powiększyło swój zbiór instrumentów muzycznych o małą pozytywkę pamiętającą czasy monarchii austro-węgierskiej, wyrób warsztatu praskich zegarmistrzów: Aloisego Willenbachera i Franza Rzebitschka. 

Wszystko zaczęło się od zegarmistrza i producenta pozytywek - Franza Rzebitschka (1801–1888), który w 1819 roku założył firmę w Pradze, w żydowskiej dzielnicy Josefov. Dziewięć lat później do Rzebitschka dołączył mechanik i zegarmistrz - Alois Willenbacher (1795-?). Firma Willenbacher & Rzebitschek znana była z produkcji pozytywek oraz grających zegarów. W 1831 roku zatrudniała 27 pracowników, a jej produkcja osiągnęła 4199 sztuk automatofonów. Na międzynarodowym rynku dominowały wówczas doskonałej jakości szwajcarskie mechanizmy muzyczne. Praska firma cieszyła się natomiast popularnością na obszarze monarchii austro-węgierskiej oraz w Europie Wschodniej. Na zamówienie czeskiej arystokracji wykonała grający zegar jako prezent ślubny dla cesarza Franciszka Józefa I i Elżbiety Bawarskiej (1854 r.). W roku 1842 z firmy odszedł Alois Willenbacher, a w 1870 zakład przejął syn Franza Rzebitschka – Gustav, zmieniając również pisownię nazwiska na Řebíček. Nagrodzona między innymi złotym medalem na Wystawie Światowej w Londynie w 1851 roku, firma wyprodukowała w sumie około 52 000 grających mechanizmów. Nasilająca się konkurencja innych wytwórni (szczególnie szwajcarskich, wiedeńskich i amerykańskich) zmusiła w końcu Gustava Rebička do zamknięcia rodzinnego przedsiębiorstwa w 1897 roku. 

Pozytywkę, znajdującą się w Sali Fizyki Collegium Maius, można uznać za przedmiot typu „klein aber fein” (mała rzecz, a cieszy). Jest to najmniejsza biedermeierowska pozytywka w zbiorach Muzeum UJ. Jej mechanizm umieszczono w prostokątnej drewnianej skrzyneczce o wymiarach: szer. 18,7 cm, dł. 11,5 cm, wys. 7,8 cm + 0,3 cm (nóżki). Pokrywę skrzynki zdobi malowidło - kosz z różyczkami (tzw. Wiener Rosen) i poziomkami – motyw typowy dla epoki. Profilowane brzegi wieka ozdobione są malowanym czarnym pasem. Z przodu skrzyneczki znajduje się wykonany z kości wołowej szyldzik zamykającego ją zameczka. Z prawego boku wystaje trzpień do klucza naciągającego sprężynę. Wewnątrz pudełka umieszczono mechanizm zegarowy sprężynowy w mosiężnej obudowie, grzebień stalowy o długości 9,5 cm (80 zębów) oraz wałek z gęsto rozmieszczonymi kolcami. Umożliwiło to zapisanie dwóch melodii jak również przedłużyło czas ich odtwarzania. W górnej części metalowej ramy mechanizmu wygrawerowano napis: WILLENBACHER & RZEBITSCHEK IN PRAG, natomiast z boku podwójną numerację: № 1443 (oznaczający program muzyczny) / 17208 (numer wyprodukowanej pozytywki). 

Mimo skromnej formy i dekoracji, typowych dla stylu Biedermeier,  pozytywka Alois Willenbacher & Franz Rzebitschek,  № 1443 / 17208, charakteryzuje się pięknym, delikatnym brzmieniem.  

 

Tekst Małgorzata Malkiewicz 

Zdjęcia Mateusz Kozina 

 

Zapraszamy do odsłuchania dwóch melodii na nagraniu umieszczonym poniżej. 

 

Bibliografia 

H. Kowar, Kammspielwerke, Oesterreichisches Musiklexikon online. 

B. Vogel, Zabytki muzyczne w zbiorach Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego, red. R. Suchowiejko, Kraków 2016, s. 59-60 

S. Prószyński, Świat mechanizmów grających, Warszawa 1994, s. 251 

Melodie z pozytywek Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego. Collegium Maius, limitowana edycja na CD nagrań pozytywek i grających zegarów ze zbiorów Muzeum UJ z okazji spotkania sponsorów i przyjaciół Muzeum 4 II 2008. Zawiera m.in. 2 utwory z pozytywki Alois Willenbacher & Franz Rzebitschek. 

 

 

 

 

Zobacz video galerię
Zobacz galerię zdjęć