„Obiekt miesiąca” to cykl zapoczątkowany w Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego wraz z nowym rokiem akademickim. Co miesiąc będziemy przybliżać Państwu muzealną kolekcję, wybierając eksponat lub grupę eksponatów na co dzień nie pokazywanych szerokiej publiczności. W tym miesiącu jest to XV-wieczny miedzioryt Andrei Mantegnego

Andrea Mantegna (1431-1506)

Bachanalia z kadzią

miedzioryt, sucha igła

wym. 27,7 x 42,5 cm

nr inw. MUJ 6201

dar prof. Józefa Mycielskiego dla Gabinetu Sztuki i Archeologii UJ w 1928 roku

Andrea Mantegna był malarzem i rytownikiem, jednym z czołowych artystów renesansowych działających w północnych Włoszech. Jego spuścizna obejmuje obrazy, freski i ryciny o nieocenionej wartości, w których silnie zaznacza się wpływ rzeźby antycznej. Urodził się jako syn skromnego stolarza w Isola di Carturo, miejscowości położonej niedaleko Padwy, w latach 60-tych XX wieku przemianowanej ku pamięci Artysty na Isola Mantegna. Jeszcze jako dziecko rozpoczął naukę u Francesco Squarcione w Padwie, w którego pracowni, kopiując greckie i rzymskie artefakty, zdobył gruntowną wiedzę o sztuce starożytnej. Ożenił się z Nicolosią, córką artysty weneckiego Jacopo Belliniego - ojca słynnych malarzy Giovanniego i Gentile Bellinich.

Mantegna przebywał w Rzymie w latach 1488-1490 gdzie poznawał starożytne budynki i posągi, które były zbierane przez antykwariuszy i kolekcjonerów. W renesansowych Włoszech pragnienie poznania i dorównania starożytnym rodziło pasję. Włoscy artyści renesansu z konieczności stawali się anatomami, próbując udoskonalić  przedstawienie postaci ludzkiej, sprawiając, że ich badania przewyższały nawet wiedzę z zakresu anatomii nauczaną na uniwersytetach.  

W 1460 roku Andrea Mantegna zaproszony przez Ludovika Gonzagę przeprowadził się wraz z rodziną do Mantui, gdzie został nie tylko nadwornym malarzem, ale także doradcą artystycznym władcy i opiekunem jego kolekcji dzieł sztuki.  

Mantegna był prekursorem miedziorytu, a jego prace były wzorem dla Albrechta Dürera. Obrazy Artysty wyróżniają się dramatyzmem rysunku, mistrzostwem perspektywy oraz wybitnie klasycznym potraktowaniem postaci ludzkiej.  Za główne osiągnięcie Mantegni uważa się wprowadzenie iluzjonizmu przestrzennego zarówno we freskach, jak i w malarstwie tablicowym i na płótnie, jego wirtuozerię w ćwiczeniu perspektywy oraz niewyczerpaną dbałość o szczegóły.

Tematem  ryciny Bachanalia z kadzią są obrzędy ku czci Bachusa, które od starożytności były częstym przedmiotem przedstawień plastycznych. Dzieło Andrea Mantegni odbiega od popularnej ikonografii renesansowych bachanaliów, która zazwyczaj ukazywała bachiczny orszak z wozem tryumfalnym i symbolizowała ideał młodości, radości życia i uwolnienia się od zmartwień

Prezentowana rycina jest przedstawieniem o zabarwieniu raczej moralizatorskim, gorzkim, bez jakichkolwiek znamion radości. Kompozycja może być rozpatrywana jako całość (pendant) z Bachanaliami z Sylenem, które rytowane na rewersie tej samej płyty i pokrewne są pod względem stylu, techniki, tematu oraz wymiaru. Jest to jedna z nielicznych zachowanych odbitek Bachanalii z kadzią tegoż artysty (odbitkę tej ryciny posiada również Metropolitan Museum of Art w Nowym Jorku). Ta kompozycja  i towarzyszące jej Bachanalia z Sylenem zostały zainspirowane antycznymi sarkofagami bachicznymi, które Mantegna oglądał w Rzymie. Pijane postacie gromadzą się wokół kadzi z winem, wypełniając przestrzeń żałobnym majestatem. Nieprzytomny młodzieniec w centrum ryciny jest podtrzymywany przez opłakującą postać, podobnie jak Chrystus w Piecie. Dionizos może być stojącym młodzieńcem po lewej stronie, koronowanym wieńcem z liści winogron. Jego szlachetne proporcje oraz kontrapost figury, łączą go z rzeźbami antycznymi.

Georgio Vasari (1511-1574) w swych Żywotach najsłynniejszych malarzy, rzeźbiarzy i architektów wychwala Mantegnę jako wielkiego malarza, pisząc, iż dzieła  tego artysty posiadają trójwymiarową, rzeźbiarską plastyczność. Niestety, Vasari podkreśla jednocześnie kłótliwość Artysty.

Andrea Mantegna zmarł w Mantui w 1506 roku po blisko 50 latach pracy na dworze Gonzagów.