„Obiekt miesiąca” to cykl zapoczątkowany w Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego wraz z nowym rokiem akademickim. Co miesiąc będziemy przybliżać Państwu muzealną kolekcję, wybierając eksponat lub grupę eksponatów na co dzień nie pokazywanych szerokiej publiczności. W tym miesiącu jest to chronokinematograf zaprojektowany przez prof. Tadeusza Banachiewicza.
Chronokinematograf to instrument służący do jednoczesnej rejestracji na taśmie filmowej obrazu Słońca oraz impulsów czasowych dostarczanych z chronometru.
Projekt chronokinematografu opracował dyrektor obserwatorium astronomicznego Uniwersytetu Jagiellońskiego prof. Tadeusz Banachiewicz przy współpracy z inż. Stanisławem Struzikiem. Wykonania tubusu oraz solidnej podstawy instrumentu podjęła się Fabryka maszyn i odlewnia KRAWCZYK i Ska z Zawiercia. W przedniej części tubusu umieszczono 8 centymetrowy obiektyw firmy Zeiss, a z tyłu umocowano aparat filmowy Askania Werke AG, wyposażony w taśmę filmową Agfa – Neuchromo. Film przesuwano ręcznie wzdłuż płaszczyzny ogniskowej obiektywu w takt metronomu z prędkością dwóch obrotów na sekundę, co dawało 16 zdjęć na sekundę. Równoczesną rejestrację czasu uzyskiwano włączając w jeden z obwodów chronometr ustawiony na czas gwiazdowy dający impulsy co sekundę.
Pierwsze użycie chronokinematografu do obserwacji zaćmienia Słońca miało miejsce 29 czerwca 1927 roku we wsi Jakkmokk, w północnej Szwecji.
Zdjęcia na filmie wykonanym przy pomocy chronokinematografu odznaczały się nieosiągalną do tego czasu dokładnością rejestracji czasu. Pozwalały na precyzyjne wyznaczenie momentów pojawiania i znikania tzw. pereł Baily’ego – jasnych punktów widocznych podczas zaćmienia, powstających na skutek nierówności powierzchni Księżyca. Zjawisko to, przebiegające bardzo dynamicznie, było uprzednio trudne do opisania metodami fotograficznymi jak i również było przeszkodą w dokładnym wyznaczeniu momentu początku oraz końca całkowitego zaćmienia Słońca.
- Prof. T. Banachiewicz (w środku) oraz Prof. J. Witkowski (po lewej) przy chronokinematografie, USA, 1932 r. (fot. Urania 3/4/1933)
2. Dwie klatki z filmu zarejestrowanego podczas całkowitego zaćmienia Słońca 31 sierpnia 1932 r. z widocznymi tzw. perłami Baily’ego (fot. Polska Ekspedycja Astronomiczna