Przejdź do głównej treści

Widok zawartości stron Widok zawartości stron

Pomiń baner

Widok zawartości stron Widok zawartości stron

Widok zawartości stron Widok zawartości stron

Widok zawartości stron Widok zawartości stron

Obiekt miesiąca

Obiekt miesiąca

„Obiekt miesiąca” to cykl zapoczątkowany w Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego wraz z nowym rokiem akademickim. Co miesiąc będziemy przybliżać Państwu muzealną kolekcję, wybierając eksponat lub grupę eksponatów na co dzień nie pokazywanych szerokiej publiczności.

Zapraszamy na kolejną odsłonę „Obiektu miesiąca”. Tym razem bohaterem cyklu jest pozytywka płytowa, grzebieniowa (Polyphon Musiverke, Lipsk, Niemcy, ok. 1900 r.).

Wiek XIX zakończyła wystawa światowa w Paryżu Le bilan d’un siècle, co można przetłumaczyć jako podsumowanie wieku. Ekspozycja trwała od 15 kwietnia do 12 listopada 1900 roku i obejrzało ją prawie 51 milionów osób. Na 120 hektarach powierzchni swoje osiągnięcia wystawiło 58 państw, wśród nich Niemcy, które reprezentowała między innymi firma Polyphon Musikwerke AG. Firma ta, z siedzibą w Lipsku, już około 1900 roku zatrudniała 800 pracowników i rocznie produkowała 40 tysięcy instrumentów.

Jej początek sięga 1889 roku, kiedy to Gustav Adolph Brachhausen i Ernst Paul Rießner odeszli z firmy Symphonion, Fabrik Lochmannscher Musikwerke, AG i założyli własną:  Brachhausen & Rießner. Po raz pierwszy zaprezentowali swój Polyphon podczas jesiennych targów w Lipsku w 1890 roku. Rok później zarejestrowali znak firmy przedstawiający kobietę trzymającą w lewej ręce harfę, w prawej wieniec laurowy, nad której postacią przelatuje kometa z nazwą firmy – Polyphon – na ogonie.

Na wystawie światowej w Antwerpii, w 1894 roku, Polyphon-Apparate zostały odznaczone srebrnym medalem. Od 1895 roku firma nosiła nazwę Polyphon Musikwerke AG.

Wyroby firmy doskonale odzwierciedlały ducha końca wieku, w którym prawie na każdym kroku odkrywano atrakcyjność automatyzacji. Miasta rozrastały się, rosła klasa średnia, z upodobaniem manifestująca swoje bogactwo – piękne meble, obrazy, rzeźby, porcelanę, obicia … i automatofony! Były to instrumenty muzyczne odtwarzające muzykę automatycznie lub mechanicznie, jak w przypadku instrumentu ze zbiorów Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Jest to pozytywka płytowa, grzebieniowa, wyprodukowana około 1900 roku w fabryce Polyphon Musikwerke AG w Lipsku. Mechanizm został umieszczony w mahoniowej skrzynce, o wymiarach: 19,5 cm szerokości, 18,5 cm wysokości i 11,5 cm głębokości, zamykanej na mosiężny zameczek. Pokrywa zdobiona jest ornamentem roślinnym oraz wizerunkami medali w technice kalkomanii. Po otwarciu skrzyneczki czujemy się jakbyśmy zaglądali do Szuflandii… Pokrywę od wewnątrz zdobi drukowana kolorowa wklejka ukazująca postać brodatego krasnoludka, w kapeluszu z piórami, i batutą w ręku, dyrygującego ptasim trio – całe towarzystwo siedzi na gałązce kwitnącej wiśni. Krasnal prawą stopą przytrzymuje sobie partyturę. Za chwilę będzie kwartet, bowiem nadlatuje czwarty ptasi śpiewak. Nad tą sceną widnieje napis Polyphon.

Na przełomie XIX i XX wieku kraje germańskie zalała moda nie tylko na automatykę, ale również na baśniowy świat krasnali. Człowiek produkował automaty, a krasnoludki zajęły się całą resztą. Dzięki bogatej ikonografii w postaci ilustracji książkowych oraz kart pocztowych dowiadujemy się, że krasnale nie tylko podróżowały ujarzmiwszy żabę czy zająca, ale również dyrygowały ptasimi chórami, malowały jaja wielkanocne, przynosiły choinki i prezenty, pamiętały o urodzinach, imieninach, czasami nawet ofiarowały worek złotych monet.

 

Przesuwając wzrok w dół napotykamy na metalową pokrywę mechanizmu zegarowego sprężynowego z odlanym znakiem firmy i z odtwarzającym grzebieniem stalowym, nad którym wybito numer instrumentu: 15859. Pośrodku pokrywy umieszczono trzpień w formie krążka, na który nakładana jest zakodowana metalowa płyta o średnicy 16,5 cm, z podłużnymi otworkami, z których wycięta i zagięta blacha wystaje od spodu. Płyta przytrzymywana jest umieszczonym z boku skrzyni dekoracyjnie opracowanym ramieniem.

W celu uruchomienia pozytywki należy przesunąć kilka razy boczną dźwignię służącą do napinania sprężyny mechanizmu, a następnie wysunąć przycisk, umieszczony z przodu, pod zameczkiem skrzynki, aby włączyć płytę.

Dla Państwa wybraliśmy płytę numer 3137 z neapolitańską pieśnią Santa Lucia. Firma Polyphon zadbała, aby opisy na płycie były w trzech językach: francuskim, angielskim i niemieckim, nie zabrakło też znaku firmowego oraz informacji o miejscu produkcji – Lipsku. W roku 1848 Teodoro Cottrau (1827-1879) skomponował tę pieśń i napisał jej tekst w dialekcie neapolitańskim. Pieśń o nadmorskiej dzielnicy Neapolu, zwanej Santa Lucia, widzianej od strony morza, rozsławił „Król Tenorów” Enrico Caruso (1873-1921), który nagrał ją na początku XX wieku.

W tym czasie pieśń dotarła także do Szwecji i stała się tam bardzo popularna.  W latach 20. XX wieku jej tekst w wersji szwedzkiej został zmieniony, w związku z coraz bardziej upowszechniającym się zwyczajem świętowania dnia św. Łucji (13 grudnia).

Nie można też zapomnieć o „Królu Rock and Rolla” Elvisie Presleyu (1935-1977), który w swoim albumie Elvis for Everyone z 1965 roku zamieścił utwór  Santa Lucia.

Zapraszamy do słuchania poniżej.

Zobacz video galerię