Rok 2023 został ustanowiony przez Senat RP Rokiem Mikołaja Kopernika w związku z 550. rocznicą urodzin astronoma. Co więcej, jest to również Rok Jana Matejki – twórcy monumentalnego przedstawienia malarskiego “Astronom Kopernik, czyli rozmowa z Bogiem”. Doniosłość rocznic skłoniła Muzeum UJ do zainicjowania współpracy z Zamkiem Królewskim w Warszawie nad jubileuszową wystawą poświęconą życiu i działalności wszechstronnego polskiego uczonego i odkrywcy. Organizatorzy – najstarszy polski uniwersytet i Zamek Królewski w Warszawie – postawili sobie za cel stworzenie wyjątkowego wydarzenia.
Wystawę zatytułowaną “Kopernik i jego świat”, przygotowaną na Zamku Królewskim w Warszawie, w sali pałacu Pod Blachą, mieszczącej dawniej bibliotekę królewską Stanisława Augusta Poniatowskiego, uroczyście otwarto 24 kwietnia 2023, po prawie dwóch latach przygotowań. Twórcom wystawy przyświecała idea przybliżenia działalności Mikołaja Kopernika, zwrócono też uwagę na różne aspekty życia polskiego uczonego. Astronomia, czy wręcz kosmologia, w której dokonał swego największego odkrycia, była jego pasją towarzyszącą mu przez całe życie, jednak nie można zapomnieć o piastowanych przez niego urzędach i obranej ścieżce duchownego.
Na wystawie wśród prezentowanych eksponatów można zobaczyć również obiekty pochodzące z kolekcji Muzeum UJ, które zazwyczaj podziwiać można w murach Collegium Maius i Collegium Novum. Z czasów spędzonych przez Kopernika w Krakowie pochodzą dwa niezwykle cenne instrumenty naukowe: astrolabium wielkie oraz torquetum. Należały do Marcina Bylicy z Olkusza, uznanego astronoma w służbie króla Węgier Macieja Korwina, a wcześniej profesora krakowskiej uczelni. W testamencie przekazał je swojej Almae Matris, dokąd zostały po jego śmierci sprowadzone i publicznie zaprezentowane. Na warszawską wystawę z Librarii Collegium Maius wyjechały również wierne rekonstrukcje drewnianych narzędzi astronomicznych: kwadrantu, triquetrum oraz astrolabium pierścieniowego, z których korzystał Kopernik w czasie swoich obserwacji. Wykonane zostały w połowie XX wieku przez Feliksa i Tadeusza Przypkowskich, którzy jako pierwsi podjęli się badań naukowych nad ich konstrukcją i działaniem, prowadzących do ich możliwie jak najbardziej wiernego odtworzenia. Kulminacyjnym momentem wystawy jest pierwsza w historii prezentacja w Warszawie wspomnianego już obrazu Jana Matejki “Astronom Kopernik, czyli rozmowa z Bogiem”, który stanowił dar społeczności Krakowa dla Uniwersytetu. Warto wspomnieć, że w tym roku mija 150 lat od jego powstania. Na wystawie zaprezentowane zostały jeszcze dwa inne płótna artysty: “Wpływ Uniwersytetu na kraj w wieku XV. Nowe prądy. Husytyzm i humanizm” z Zamku Królewskiego w Warszawie oraz “Zygmunt I nadający przywilej na szlachectwo akademikom krakowskim w roku 1535” ze zbiorów Muzeum UJ. Nawiązanie do tych dzieł stanowi prezentowane obok płótno Antoniego Gramatyki, ucznia Jana Matejki – “Mikołaj Kopernik w pracowni”. Obraz na co dzień eksponowany jest w auli Collegium Maius, najstarszej siedzibie Uniwersytetu Krakowskiego, w średniowiecznym gmachu, w którym wykładów słuchał młody Mikołaj.
Wystawie towarzyszy obszerny katalog obiektów, który swoimi esejami uświetnili profesorowie Uniwersytetu Jagiellońskiego: Krzysztof Stopka, Ryszard Gryglewski oraz Grzegorz Kowalski, a także prof. Michał Kokowski z Instytutu Historii Nauki PAN oraz cykl wykładów popularyzujących postać słynnego astronoma, dostępnych szerokiej publiczności za pośrednictwem Internetu. Mikołaj Kopernik i jego dokonania będą również tematem przewodnim pikników organizowanych w sezonie letnim w zamkowych ogrodach królewskich.
Wystawę na Zamku Królewskim w Warszawie można oglądać do 30 lipca 2023 roku.
Natalia Bahlawan, Marcin Banaś
Zdjęcia: Bartek Wronka Volatus Media
Fundacja ORLEN wspiera Uniwersytet Jagielloński w realizacji wystawy.
