„Obiekt miesiąca” to cykl zapoczątkowany w Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego wraz z nowym rokiem akademickim. Co miesiąc będziemy przybliżać Państwu muzealną kolekcję, wybierając eksponat lub grupę eksponatów na co dzień nie pokazywanych szerokiej publiczności. Tym razem jest to weriera (verrière) — naczynie do chłodzenia kieliszków wina z serwisu urzędników dworskich (Le service les Officiers).
Przedmiot został zamówiony w 1808 roku w Cesarskiej Manufakturze Porcelany w Sèvres przez cesarza Napoleona I do rezydencji w Fontainebleau.
Muzeum UJ nr inw. 7551/4, 4437/IV, porcelana kaolinowa, nadruk złotem,
wym.: wys. 14,5 cm, ø 32,5 cm x 23 cm
Naczynie pochodzi z porcelanowego serwisu Frise d’or myrthe et chiffre N couronné (Fryz złotego mirtu i monogram N pod koroną) zamówionego w Cesarskiej Manufakturze Porcelany w Sèvres przez Cesarza Francuzów Napoleona I w 1808 roku, przeznaczonego dla urzędników dworu cesarskiego. Jedna partia serwisu została dostarczona 7 lutego 1809 roku do rezydencji w pałacu Tuileries. Kolejna, w trzech dostawach w dniach 7, 8 i 18 października 1809 roku do pałacu w Fontainebleau koło Paryża. Wśród dostarczonych do Fontainebleau naczyń było 14 werier w fasonie etruskim (Étrusque) zaprojektowanym w 1796 roku, wśród nich prezentowana weriera.
Etykieta dworska wprowadzona w czasach Pierwszego Cesarstwa przez Napoleona I precyzyjnie określała funkcjonowanie dworu cesarskiego, ustalała ścisłą hierarchię, która dotyczyła także serwisów porcelanowych używanych w oficjalnych rezydencjach. Każda rezydencja miała serwisy przeznaczone dla różnych członków dworu (książąt, Wielkiego Marszałka Dworu, urzędników dworskich). Wszystkie serwisy przeznaczone dla urzędników dworskich w oficjalnych rezydencjach Napoleona I miały identyczną dekorację Frise d’or myrthe et chiffre N couronné (Fryz złotego mirtu i monogram N pod koroną), wykonaną w technice nadruku złotem. Do każdej rezydencji oficjalnej Napoleona I we Francji i na terytoriach przyłączonych do Cesarstwa zostały dostarczone oficjalne dworskie serwisy do entrée (do pierwszego dania) i do deserów. Zestaw naczyń dostarczany do poszczególnych rezydencji nie był taki sam. Dyrektor manufaktury sewrskiej, Alexandre Brongniart, wybierał
po prostu naczynia z zapasów manufaktury, zestawiając serwis dla danej rezydencji. Musiały mieć jednak identyczną dekorację. Jedynie do pałacu w Fointanebleau w serwisie urzędników dworskich były werriery w fasonie etruskim.
Naczynia do chłodzenia kieliszków wina pojawiły się w XVII wieku, a ich popularność gwałtownie wzrosła w XVIII wieku. W Anglii zwane były monteith, wykonywano je z różnych materiałów, te ze srebra wręczano jako nagrodę w wyścigach konnych. We Francji owalna forma monteith, zwana verrière, była produkowana z porcelany i stanowiła niezbędny element serwisów do deserów. Naczynie wypełniano lodem zmagazynowanym w okresie zimy w tzw. lodowniach. Nóżki odwróconych ku dołowi kieliszków umieszczano w wycięciach na brzegu weriery, opierając na lodzie ich czasze dla schłodzenia. Prezentowana weriera ma wycięcia na 12 kieliszków.
Pałac w Fontainebleau był od XVI wieku rezydencją królów Francji. W 1804 roku, przed przybyciem z Rzymu papieża Piusa VII, który miał dokonać koronacji Napoleona Bonaparte na Cesarza Francuzów, został gruntownie odnowiony i wyposażony w nowe meble sprowadzone z Paryża. Na prace dekoracyjne wydano wówczas 7 milionów franków, a na nowe umeblowanie kolejne 6 milionów.
Pałac w Fontainebleau był również miejscem przełomowych wydarzeń. Po przegranej przez Napoleona „Bitwie Narodów” pod Lipskiem 16-19 lipca 1813 roku i zdobyciu Paryża 31 marca 1814 roku przez wojska koalicji antynapoleońskiej, Senat francuski 2 kwietnia przegłosował detronizację cesarza, który zamknięty w swym apartamencie w pałacu Fontainebleau 6 kwietnia 1814 roku został zmuszony do podpisania aktu abdykacji. W nocy z 12/13 kwietnia 1814 roku Napoleon I próbował popełnić samobójstwo. 20 kwietnia 1814 został przewieziony z Fontainebleau na zesłanie na wyspę Elba, wygłosiwszy przedtem na dziedzińcu w pałacu Fontainebleau, zwanym odtąd Dziedzińcem Pożegnania, przejmującą mowę do swych żołnierzy. Ostatni raz Napoleon był w Fontainebleau był w czasie swoich Stu Dni, kiedy na pięć godzin 20 marca 1815 roku zatrzymał się w rezydencji w trakcie powrotu z Elby.
Pałac w Fontainebleau po abdykacji Napoleona I pozostał rezydencją królów Francji.
Serwis urzędników dworskich Frise d’or myrthe et chiffre N couronné (Fryz złotego mirtu i monogram N pod koroną), był w dalszym ciągu używany w rezydencjach oficjalnych w okresie powrotu dynastii Burbonów na tron, za panowania króla Ludwika XVIII (starszego brata Ludwika XVI ściętego w czasie Rewolucji) i Karola X. Dokonano jedynie estetycznych zmian. Wytarto z medalionu monogram Napoleona, aby w tym miejscu umieścić złoty monogram wiązany LL w czasach Ludwika XVIII, a następnie wiązany monogram CC w czasach króla Karola X.
Podobnie postąpiono z sygnaturami na naczyniach. Znak wytwórni w Sèvres z czasów Napoleona I zeszliwowano, następnie położono znaki używane przez wytwórnię w czasach króla Ludwika XVIII i króla Karola X.
Prezentowana weriera należy do zespołu siedemdziesięciu jeden naczyń z serwisu urzędników dworskich z czasów Napoleona I, jakie znalazły się w zbiorach hrabiego Zygmunta Pusłowskiego. Według tradycji rodzinnej serwis został odziedziczony przez Pusłowskiego po książętach Druckich-Lubeckich. Zygmunt Pusłowski był prawnukiem księcia Ksawerego Druckiego-Lubeckiego, ministra skarbu Królestwa Polskiego przed 1830 rokiem. Nie wiemy, jak książęta Druccy-Lubeccy weszli w posiadanie tak dużej ilości naczyń z tego serwisu. Być może drogą zakupu. W XIX wieku, nawet w czasach Napoleona I, zdarzały się wyprzedaże naczyń z serwisów urzędników dworskich. W kolekcji Pusłowskiego znalazły się talerze płytkie, półmiski okrągłe i owalne, kompotiera, maselniczki, cukiernice w dwóch fasonach oraz sosjerki.
Dziś w zbiorach prywatnych lub muzealnych francuskich znajdują się pojedyncze naczynia z tego serwisu. Równie rzadko pojawiają się na aukcjach dzieł sztuki. Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego ma prawdopodobnie największą na świecie ich liczbę.
Bibliografia.
Guides-Cicerone, Fontainebleau et ses environs, Paris 1853.
Elegant Eating. Four Hundred Years of Dining in Style, ed. by Philippa Glanville and Hilary Young, V&A Publications, New York 2002, reprint 2005.
Napoleon & Sèvres. L’art de la porcelaine au service de l’Empire, Paris 2016.
https://www.amischateaufontainebleau.org/wp-content/uploads/2018/09/SAMCF_Napoleon_1er_TBasseDef.pdf
Gabinet Napoleona I w Fontainebleau, w którym podpisał swoją abdykację 6 IV 1814 r.
Fotografia, po 1884 r., PAU Kraków, nr inw. FL.532.13
Sygnatura malarza złotem