„Obiekt miesiąca” to cykl postów Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego opowiadających o kolekcji muzealnej. W każdym z nich chcemy przybliżyć Państwu te eksponaty, które na co dzień nie są pokazywane szerokiej publiczności. W maju prezentujemy gościom Muzeum kolekcję fotografii autorstwa Stanisława Muchy z Pienińskiego Parku Narodowego.
Pieniński Park Narodowy został utworzony w 1932 roku jako pierwszy park narodowy w naszym kraju. Starania o ochronę tego szczególnego obszaru rozpoczęto jednak długo wcześniej.
W XIX wieku Pieniny stały się miejscem odpoczynku i wędrówek wielu Polaków oraz zagranicznych turystów. Pojawiły się wówczas mapy, przewodniki, zaczęli działać pierwsi przewodnicy górscy.
Do rozwoju turystyki w tym regionie przyczynił się między innymi właściciel Szczawnicy Józef Szalay ustanawiając Szczawnicę uzdrowiskiem. Przyjeżdżały tutaj znane osobistości, m.in. Jan Matejko, Maria Konopnicka czy Henryk Sienkiewicz. Ciekawostką jest to, że szczawnickie wody zdrojowe sklasyfikował i opisał profesor medycyny i rektor Uniwersytetu Jagiellońskiego Józef Dietl, późniejszy prezydent miasta Krakowa.
W związku z rosnącym napływem turystów rozbudowywano drogi, powstawały schroniska, wyznaczano szlaki turystyczne. Zaczęła rozwijać się także różnorodna turystyka i sporty zimowe.
Wraz z rozwojem popularności Pienin zwrócono większą uwagę na walory przyrodnicze, zdrowotne i kulturalne tego obszaru, rozpoczęto starania dotyczące ochrony terenu, którego użytkowanie w większości zależało od właścicieli prywatnych.
W 1921 roku Władysław Szafer, profesor botaniki Uniwersytetu Jagiellońskiego i przewodniczący Państwowej Komisji Ochrony Przyrody podjął rozmowy na temat ochrony Pienin. W tym samym roku Stefan Drohojowski utworzył rezerwat na Górze Zamkowej w Czorsztynie. Niedługo później powstały pierwsze plany dotyczące terenów, które miały wejść w skład parku narodowego, podjęto również starania wykupu wielu obszarów należących do prywatnych właścicieli. Teren przeznaczony pod ochronę powiększał się. Finalnie, w 1932 roku, wydano rozporządzenie o utworzeniu Parku Narodowego w Pieninach. Po drugiej stronie naszej granicy utworzono w tym samym czasie Słowacki Rezerwat Przyrodniczy, który zapewnił Pieninom ochronę na bardziej rozległym obszarze.
Obszar parku zajmuje 2372 ha (głównie Pienin Właściwych) z czego 750 ha objętych jest ścisłą ochroną.
Pieniny to bogactwo oraz różnorodność flory i fauny. Zaobserwowano prawie 7000 gatunków zwierząt, z których największą grupę stanowią bezkręgowce żyjące w konarach drzew oraz na łąkach. Występuje tu wiele gatunków ptaków m.in. bocian czarny, myszołów czy jarząbek. Z rzadko spotykanych ptaków możemy znaleźć sóweczkę, a ściany skalne zamieszkuje rzadko widziany pomurnik. Z ssaków, najliczniej reprezentowaną grupą są gryzonie jak wiewiórki czy myszy (polne, domowe, leśne). W Parku ponadto zamieszkują zające, dziki, sarny, rysie oraz żbiki. Czasami pojawiają się także wilki i niedźwiedzie. Nie można zapomnieć również o licznych nietoperzach kryjących się w jaskiniach i wyrwach skalnych. W Dunajcu żyje także wiele gatunków ryb takich jak świnka, kleń czy leszcz.
Świat roślin jest bardzo zróżnicowany. Na terenie Parku występują dwa endemity: mniszek pieniński i pszonak pieniński. Z ciekawych roślin możemy zobaczyć chaber pieniński, chryzantemę Zawadzkiego oraz pienińską odmianę bylicy piołunu. Pienińskie polany zdobią pierwiosnki, fiołki, storczyki, a w lecie chabry czy dzwonki. W lasach przeważają drzewa iglaste. Na terenie parku rosną również najstarsze sosny w Polsce mające ponad 500 lat.
Teren ten jest również ciekawym miejscem ze względu na aspekty kulturowe i przenikające się tradycje. Mieszkali tutaj Polacy, Słowacy, Węgrzy, Niemcy, Rusini i Żydzi. Grupą, która najliczniej zasiedlała Pieniny byli górale szczawniccy. Zajmowali się głównie pasterstwem, rolnictwem, rybołówstwem, ale i flisactwem.
Popularne spływy przełomem Dunajca to nieodłączny element krajobrazu Pienin. Tradycja spływów i transportu drewna rzeką ma kilkaset lat. Natomiast spływy będące atrakcją turystyczną zostały upowszechnione w XIX wieku przez wspomnianego już Józefa Szalaya, który uczynił z nich widowisko – spływało wówczas kilkanaście tratw z prowadzącą łodzią ze sztandarem flisaków oraz moździerzami, z których strzelano wiwatując. Płynącym gościom oraz turystom towarzyszyła orkiestra. Po przybyciu do Szczawnicy witano wszystkich muzyką i śpiewem.
Pierwotne czółna wykonane były z wydrążonych drzew (świerka lub topoli), które ze sobą wiązano. Początkowo, wiązano po dwa czółna, później dokładano kolejne. W latach 30. XX wieku pojawiły się tratwy zbijane z desek. Po dziś dzień spływy cieszą się niezwykłą popularnością i stanowią nieodłączny element atrakcji Pienin.
Głównym celem Pienińskiego Parku Narodowego jest ochrona przyrody, a także udostępnianie obszaru do celów naukowych i krajoznawczych. Dzięki prowadzonym badaniom możemy lepiej scharakteryzować naturę oraz historię terenu, a co za tym idzie, lepiej go chronić.
Warto zaznaczyć, że w 1985 r. podczas prowadzonych badań przez archeologów Uniwersytetu Jagiellońskiego, w położonej niedaleko Parku Pienińskiego jaskini Obłazowej znaleziono między innymi bumerang z ciosu mamuta, najstarszy tego typu obiekt na świecie.
Prezentowane ujęcia wykonane zostały przez znanego krakowskiego fotografa Stanisława Muchę na zamówienie Państwowej Rady Ochrony Przyrody powstałej w 1925 r. z inicjatywy oraz pod przewodnictwem profesora Władysława Szafera. Fotografie te wykorzystano do produkcji kartek pocztowych popularyzujących piękno Pienin.
Tekst: Grażyna Grzechnik-Correale, Karolina Wawok
Bibliografia:
Zarzycki Kazimierz, Marcinek Roman, Wróbel Sławomir, Pieniński Park Narodowy, Warszawa 2000
Orman Elżbieta, Węglarz Barbara, Szalay Józef, Polski Słownik Biograficzny, tom XLVI/4, zeszyt 191, s 526-529
www.pieninypn.pl (dostęp na dzień 18 maja 2023)
Fot. Pieniński Park Narodowy, widok na Trzy Korony fot. Stanisław Mucha, ok. 1935 r., MUJ-21832-F