„Obiekt miesiąca” to cykl postów Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego opowiadających o kolekcji muzealnej. W każdym z nich chcemy przybliżyć Państwu te eksponaty, które na co dzień nie są pokazywane szerokiej publiczności. W sierpniu przedstawiamy gościom Muzeum medal z wizerunkiem astrometeorologa Marcina Biema z Olkusza.

Za pierwszego meteorologa na ziemiach polskich uznaje się Marcina Biema. Chociaż znamy wcześniejsze notatki o pogodzie różnych autorów, to właśnie ten profesor Uniwersytetu Krakowskiego jako pierwszy w historii czynił to w sposób zaplanowany, systematyczny i długotrwały. Zapiski Marcina Biema o zmieniających się warunkach atmosferycznych w Krakowie i Olkuszu są dziś dla nas fantastycznym źródłem informacji.

Sporządzane przez Olkuszanina notatki – najpierw sporadyczne, a w I połowie XVI w. prowadzone już systematycznie – spisywane na marginesach kalendarzy astronomicznych świadczą o zainteresowaniach astrometeorologicznych. Były to próby wyjaśnienia zmian pogody i zjawisk klimatycznych na podstawie położenia i ruchów ciał niebieskich, ale także weryfikacja tych informacji za pomocą własnych obserwacji. Marcin Biem nie tylko określał stopień zachmurzenia, ale kierując się subiektywnymi odczuciami, ustalał temperaturę powietrza czy prędkość i kierunek wiatru. Pamiętajmy, że nie dysponowano wówczas przyrządami pomiarowymi.

Marcin Biem odnotowywał zjawiska ekstremalne, na przykład: „w 1538 r. posucha doprowadziła do pożarów łąk i lasów, ale za to bardzo dobrze rozwijała się winna latorośl”. Zapisywał także codzienne zmiany pogody, przykładowo: 15 stycznia 1529 r. – „opad śniegu i silny mróz” czy pod datą 1 kwietnia 1529 r. – „sucho, częściowe zachmurzenie”. Dzięki temu jego zapiski są niezwykle cennym źródłem informacji dla odtworzenia klimatu Europy w XVI wieku.

Obchodzony obecnie Rok Kopernika to idealna okazja, by przypomnieć wielkich badaczy nieba pracujących na Uniwersytecie Krakowskim pięć wieków temu. Jednym z nich bez wątpienia był Marcin Biem z Olkusza. Jego wizerunek widzimy na prezentowanym w ramach ,,Obiektu miesiąca” medalu, który został odlany w 1973 roku z okazji 500-lecia urodzin Mikołaja Kopernika.

Łukasz Pieróg