O wystawie
Dla większości uczniów matematyka i fizyka zazwyczaj zajmują czołowe miejsca w rankingu „najmniej ukochanych” przedmiotów szkolnych. Ale czy tak być musi? Wystawa „Nauki dawne i niedawne” przygotowana przez Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie udowadnia, że nie. Nauka matematyki, fizyki czy astronomii nie musi być mozolnym przebijaniem się przez gąszcz coraz mniej zrozumiałych wzorów, czy wkuwaniem kolejnego twierdzenia, prawa lub definicji. Na naszej wystawie wystarczy uruchomić dziecięcą ciekawość i rozpocząć samodzielne eksperymenty, dzięki którym można lepiej poznać prawa rządzące światem. Naekspozycji przygotowano ponad 40 stanowisk, gdzie możliwe jest samodzielne wykonanie eksperymentu fizycznego albo posłużenie się kopią starego przyrządu matematycznego czy astronomicznego.
„Nauki dawne i niedawne” zostały otwarte dla publiczności w 2000 roku i są obecnie najdłużej działającym polskim małym centrum nauki. Inspirację do wyboru tematyki wystawy stanowiła najbogatsza w Polsce kolekcja historycznych przyrządów naukowych znajdująca się w Muzeum UJ. Wiele eksponatów tejże to kopie lub modele zabytkowych instrumentów i akcesoriów naukowych. Ponieważ wystawa miała zostać zlokalizowana w trzech salach na parterze Collegium Maius UJ przestrzeń ekspozycji została podzielona na trzy części odpowiadające trzem dziedzinom nauki: fizyce, matematyce i astronomii.
Autorzy wystawy: prof. Dr hab. Jerzy M. Kreiner, dr hab. Ewa Wyka, dr Maciej Kluza
Wystawa powstała dzięki wsparciu finansowemu Fundacji Energetyka na rzecz Polski Południowej.
Adres: Muzeum UJ, ul. Jagiellońska 15, 31-010 Kraków
Wystawa jest dostępna dla publiczności po wcześniejszej rezerwacji pod nr tel. 12 663 13 08, 539 639 596 lub drogą elektroniczną: collegiummaius.edukacja@uj.edu.pl
Ceny biletów: 10 zł
W świecie fal
Pierwsza cześć wystawy poświęcona jest fizyce. Prezentowane eksperymenty dotyczą ruchu falowego, przede wszystkim w odniesieniu do fal świetlnych, dźwiękowych i mechanicznych. Kilka doświadczeń pozwoli zwiedzającym odkryć tajniki polaryzacji światła, zobaczyć na czym polega interferencja i dyfrakcja światła, zbadać prawo odbicia światła używając wywodzącego się z XIX wieku koła katoptrycznego oraz zobaczyć trójwymiarowy obraz powstający przy odbiciu od dwóch zwierciadeł. „Sprężyna pełna fal” umożliwi zrozumienie tego, czym różni się fala podłużna od poprzecznej. Wreszcie, będzie można również „usłyszeć” prędkość dźwięku i namalować piaskiem obrazy złożenia fal.
Między bitem a abakiem
Druga część wystawy pokazuje rozwój przyrządów, których funkcją było ułatwienie prowadzenia obliczeń matematycznych. Wędrówkę po historii zaczynamy od prekursora liczydła - abaku - przyrządu łatwego do zaimprowizowania nawet w warunkach polowych. Aby go uzyskać wystarczy bowiem garść kamieni i patyk do narysowania linii. Kolejne etapy matematycznej podróży to liczydło i kostki Napiera, czyli pierwszy przyrząd obliczeniowy wykorzystujący cyfry. Suwak logarytmiczny to narzędzie, umożliwiające szybkie, choć tylko przybliżone, wykonywanie różnorodnych działań, np. mnożenia czy obliczania wartości rozmaitych funkcji. W II połowie XIX wieku zaczęto używać arytmometrów, czyli mechanicznych kalkulatorów, natomiast II połowa wieku XX to już czas komputerów. Te ostatnie w obliczeniach wykorzystują liczby zapisane w systemie dwójkowym. W zamianie liczb na ten system pomoże „ręczny konwerter analogowo-cyfrowy”, w którym możesz tej operacji dokonać z użyciem kulek. Podróż zwiedzający zakończy przy komputerze z końca XX wieku, który pokazywany jest bez żadnych osłonek.
Zmierzyć czas. Kąty na niebie i na Ziemi
Ostatnia część wystawy dedykowana jest astronomii. Zaprezentowano w niej dwa zagadnienia: pomiar czasu oraz pomiar odległości kątowej pomiędzy obiektami. Wykonanie takich pomiarów umożliwiało określenie zarówno współrzędnych astronomicznych na sferze niebieskiej, jak i współrzędnych geograficznych na powierzchni Ziemi.
Zmierzyć czas – to wyzwanie towarzyszyło człowiekowi od początku dziejów. Pierwsze niedokładne zegary piaskowe i słoneczne z czasem zostały zastąpione przez coraz bardziej precyzyjne zegary wahadłowe, a później kwarcowe i atomowe. Rozwój ten można prześledzić uruchamiając kolejne zegary. Na koniec zachęcamy do podjęcia próby nadania sygnału czasu według procedury, która przez kilkadziesiąt lat wykorzystywana była w Polskim Radiu.
Kąty na niebie i na Ziemi to historyczna wędrówka, w której przyrządy, takie jak laska Jakuba, astrolabium czy torquetum, zazwyczaj znajdujące się w muzealnych szafach lub gablotach, tutaj można wziąć do ręki, aby samodzielnie wykonać pomiar.
Ekspozycję w tej części uzupełnia olbrzymia obrotowa mapa nieba oraz Urania - multimedialny program astronomiczny, który powstał specjalnie na potrzeby wystawy interaktywnej.
